ვის აქვს უფლება მოიწვიოს მწყემსმთავართა კრება

ვის აქვს უფლება მოიწვიოს მწყემსმთავართა კრება

იერუსალიმის პატრიარქის ახალი სურვილი მსოფლიო პატრიარქის უფლების მიტაცებასთან დაკავშირებით

ნომოკანონიკური ანალიზი

Dr. ანასტასიოს ვავუსკოსი

იურისპრუდენციის დოქტორი

მსოფლიო საპატრიარქოს არქონ ასიკრიტისი

დაახლოებით თხუთმეტი თვის წინ, 2019 წლის 21 ნოემბერს, იერუსალიმის პატრიარქმა, რომელიც მაშინ მოსკოვში ადგილობრივი პატრიარქის მიწვევით იმყოფებოდა, საჯაროდ გამოხატა სურვილი იორდანიის ამანში მოიწვიოს მართლმადიდებელ ავტოკეფალურ ეკლესიათა მწყესმთავრების სინაქსისი (კრება). იერუსალიმის პატრიარქის თანახმად, ამ შეხვედრის მიზანი მართლმადიდებლობის ერთობის შესახებ მსჯელობა იქნებოდა. როგორც მაშინ აღნიშნა: „გვსურს ვუმასპინძლოთ ჩვენს სახლში, როგორც იერუსალიმის საპატრიარქომ, ჩვენს ძმებს, მართლმადიდებელ ეკლესიათა მწყემსმთავრებს, შევიკრიბოთ ძმური კავშირით, რათა ვიმსჯელოთ ჩვენი ერთობის ევქარისტიული კავშირის შენარჩუნებაზე“.

ამ განცხადებამ დაახლოებით სამ კვირაში „სისხლი და ხორცი შეისხა“, როდესაც 2019 წლის 11 დეკემბერს რიგით IV სიონის ეკლესიის მწყემსმთავარმა ყველა ავტოკეფალურ ეკლესიათა მწყემსმთავრის (გარდა კიევის მიტროპოლიტ ეპიფანესი) მიმართ გააგზავნა ეპისტოლე, სადაც ატყობინებდა იორდანიის ამანში შეხვედრის შესახებ, მაგრამ იმის გამოკლებით თუ რაზე იმსჯელებდნენ ამ შეხვედრაზე.

იერუსალიმის პატრიარქის ამ ანტიკანონიკურ მოძრაობას მოჰყვა მეორე ეპისტოლე ყველა ავტოკეფალურ ეკლესიათა მწყემსმთავრების მისამართით, კვლავ კიევის მიტროპოლიტ ეპიფანეს გარდა, სადაც ხაზს უსვამდა ამ შეხვედრის უ-სინოდობის ხასიათს, ხოლო თარიღად 2020 წლის 26 თებერვალი დადგინდა, სადაც კვლავ არ განისაზღვრა თუ რაზე უნდა ემსჯელა და რა იყო ამ „კრების“ მიზეზი.

მოწვევას დათანხმდა სამი მწყემსმთავარი (რუსეთისა და სერბეთის პატრიარქები და პრეშოვისა და სრულიად ჩეხეთისა და სლოვაკეთის მთავარეპისკოპოსი), რომელთაც დაემატათ ორი ავტოკეფალური ეკლესია (რუმინეთისა და პოლონეთის). დანარჩენმა მწყემსმთვრებმა, მსოფლიო, ალექსანდრიის, ანტიოქიის, საქართველოს, ბულგარეთის პატრიარქებმა და კვიპროსის, ალბანეთის და საბერძნეთის მთავარეპისკოპოსემა უარი განაცხადეს მოწვევაზე.

ეს შეკრება შედგა 2020 წლის 26 თებერვალს, რომელიც თეორიულად „მწყემსმთავართა კრება“ უნდა ყოფილიყო, რომლის მუშაობაში არა მარტო მწყემსმთავრები, არამედ ორი სხვა მწყემსმთავრის წარმომადგენლები ესწრებოდნენ, ასევე ეპისკოპოები - მწყემსმთავართა დელეგაციების წევრები. არსებულ ფაქტებზე დაყრდნობით იკვეთება ბუნდოვანი სურათი იერუსალიმის პატრიარქის საბოლოო პოზიციის შესახებ, იწვევს „პანორთოდოქსულ კრებას“ თუ „მეგობრულ შეხვედრას“. რეალურად სურდა მოეწვია „პანორთოდოქსული კრება“, მაგრამ იმის შიშით, რომ მწყემსმთავართა უმრავლესობა უარს განაცხადებდა, მეგობრული შეხვდრის“ მანტია მოახურა ამას, რომ ნებისმიერ შემთხვევაში თავი დაეზღვია.

აქედან გამომდინარე, ამ „შეხვედრას“ განვიხილავთ ორი თვალსაზრისით, როგორც „კრებას“ და როგორც „მეგობრულ შეხვედრას“.

როგორც „სინოდი“, ეს შეხვედრა მოიწვია წმინდა კანონების დარღვევით, რომლებიც შეეხება სინოდური სისტემის ფუნქციონირებას.

პირველი ეხება პიროვნებას, რომელიც იწვევს და თავმჯდომარეობს, ეპარქიული კრების მოწვევასთან და მუშაობის წარმართვასთან დაკავშირებული კანონების თანახმად (იხ. ტრულის VIII, მეშვიდე მსოფლიო კრების VI და ანტიოქიის XX კანონები), მწყემსმთავართა კრებას იწვევს და მის მუშაობას თავმჯდომარეობს ექსკლუზიურად მხოლოდ მსოფლიო პატრიარქი [როგორც პირველი - Primus – Πρώτος], სადაც გამოირიცხება ნებისმიერი სახის ჩარევა კრების სხვა წევრების მიერ, ესეიგი ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიების მწყემსმთავრების. ეს აზრი დააფიქსირა თ. ბალსამონმა ლაოდიკიის კრების XL (40) კანონის განმარტებისას (Σύνταγμα, ΙΙΙ, 208): „პროტოსის, ესეიგი მიტროპოლიტის მოწვევის გარეშე არ უნდა შეიკრიბონ კრებაზე ანტიოქიის სინოდის XX კანონისა და წარმოდგენილის [ე.ი. ლაოდიკიის XL კანონი] თანახმად“. ი. ზონარა ანტიოქიის XX კანონის განმარტებით კომენტარში აღნიშნავს (Σύνταγμα, ΙΙΙ, 163): „მხოლოდ ეპისკოპოსებს არ აძლევს უფლებას ეს კანონი, მოიწვიონ კრება, თუ ეპარქიის მიტროპოლიტი არ ესწრება მას, სრულყოფილია ის კრება, რომელსაც დედაქალაქის ეპისკოპოსი სხვებთან ერთად ესწრება“, მაგრამ ასევე მ. ვლასტარისი, ანბანურ კრებულში წერს (Σύνταγμα κατά Στοιχείον, VI, 87): „სრულყოფილია ის კრება, რომელსაც მიტროპოლიტი ესწრება, ეპარქიის ეპისკოპოსები ამას [ე.ი. კრების მოწვევას] თვითნებურად ნუ მოიოქმედებენ“.

მეორე, რაც შეეხება კრების მოწვევის ადგილს, კვლავ წმინდა კანონების ანალოგიის მეთოდის გამოყენებით, კრების ადგილი არის მსოფლიო პატრიარქის კათედრა, როგორც მწყემსმთავართა კრების თავმჯდომარე, ესეიგი კონსტანტინეპოლში (იხ. მეოთხე მსოფლიო კრების ΧΙΧ და ტრულის VIII კანონი).

მესამე, რაც შეეხება კრების განსახილველ საკითხს, წმინდა კანონების თანახმად, თემის არსებობა მწყემსმთავართა კრების მოწვევისთვის აუცილებელია (იხ. ტრულის VIII, მეშვიდე კრების VI, ანტიოქიის XX, კართაგენის XVIII და მოციქულთა XXXVII) და ეს თემა აუცილებლად უნდა შეეხებოდეს შემდეგ საკითხებს:

ა) დოგმატებს (იხ. კართაგენის XVIII, MV (95) კანონები და და თ. ბალსამონის კომენტარი ამავე კანონის MV განმარტება (Σύνταγμα, ΙΙΙ, 536)) ან

ბ) კანონიკურ წყობას (იხ. მეშვიდე კრების VI და ანტიოქიის XX კანონზე ი. ზონარას განმარტებითი კომენტარები (Σύνταγμα, ΙΙΙ, 163), მაგრამ ასევე თ. ბალსამონის განმარტებითი კომენტარი მეშვიდე კრების VI კანონზე (Σύνταγμα, ΙΙ, 579)) ან

გ) ან ზნეობრივი საკითხი.

მეოთხე, რაც შეეხება მონაწილეებს, წმინდა კანონების ანალოგიის მეთოდის გამოყენებით, მწყემსმთავართა კრება უდა შედგებოდეს მართლმადიდებელ ავტოკეფალურ ეკლესიათა მეთაურებისგან (იხ. მეორე კრების VI, მეოთხე კრების IX, ანიტოქიის XIV და XV და სარდიკის III კანონები), რომელთა თანახმადაც, მათი დასწრება სავალდებულოა, გარდა მათი ნებისგან დამოუკიდებელი მიზეზების არსებობის შემთხვევაში, როგორიც არის, მაგალითად, ჯანმრთელობის ან მათ ეპარქიაში არსებული ვალდებულებები, რაც არ აძლევთ ნებას მოწვეულ კრებაში მიიღონ მონაწილეობა (იხ. მეოთხე კრების XIX, მეშვიდე კრების VI, ლაოდიკიის XL (40) და კართაგენის LXXVI (76) კანონები, მაგრამ ასევე ი. ზონარას, თ. ბალსამონისა და ა. არისტონოსის განმარტებითი კომენტარები ლაოდიკიის XL (40: Σύνταγμα, ΙΙΙ, 207-209) და კართაგენის LXXVI (76: Σύνταγμα, ΙΙΙ, 497-498) კანონებზე), რა შემთხვევაშიც არსებობს წარმომადგენლის გაგზავნის უფლება (იხ. კართაგენის XVIII კანონი), მაგრამ ეს არ ვრცელდება კრების თავმჯდომარეზე, რომელიც იწვევს კრებას, არ შეუძლია წარმომადგენლის მეშვეობით წარსდეგს კრებაზე, არამედ პირადად უნდა დაესწროს (იხ. მოციქულთა XXXIV კანონი და ი. ზონარას, თ. ბალსამონისა და ა. არისტინოსის ამ კანონის განმარტებითი კომენტარები (Σύνταγμα, ΙΙ, 45-47), მეოთხე კრების IV და ანტიოქიის IX და XVI კანონები და ზემოაღნიშნული კანონისტების კანმარტებითი კომენტარები (Σύνταγμα, ΙΙΙ, 154-157)).

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, იერუსალიმის პატრიარქის გადაწყვეტილება მისი სურვილისამებრ მოიწვიოს „კრება“ წარმოადგენს სხვა ეპისკოპოსის უფლების მიტაცებას, და მით უმეტეს მსოფლიო პატრიარქის, რომელსაც (უფლებას) ექსკლუზიური და პანორთოდოქსული ხასიათი გააჩნია. შესაბამისად, იერუსალიმის პატრიარქის ეს ქმედება წარმოადგენს იურისდიქციის საზღვრებს გაცდენას, რის შედეგადაც კანონიკური დარღვევა მოხდა, იმ კანონების, რომლებიც კრების მოწვევას და მის თავმჯდომარეობას შეეხება.

გარდა ამისა, ის მწყემსმთვრები, რომელთაც მონაწილეობა მიიღეს ამ „კრებაში“, პირადად თუ წარმომადგენლის მეშვეობით, ჩაიდინეს კანონიკური დანაშაული კრების მოწვევასთან დაკავშირებით, რაც სასტიკად იკრძალება, როგორც უკვე ზემოთ აღინიშნა.

ბოლოს კი, ეპისკოპოსები, რომლებიც მონაწილეობდნენ, როგორც მწყემსმთვრების წარმომადგენლები, მაგრამ ასევე სხვა ეპისკოპოსები, რომელთც ასევე მიიღეს მონაწილეობა ამ „კრების“ მუშაობაში, ჩანს, რომ მათაც ჩაიდინეს დანაშაული ამ ანტიკანონიკურ (ცრუ) კრებაში მონაწილეობის მიღებით (მესამე კრების I კანონი).

ახლა ავიღოთ მეორე შემთხვევა, ესეიგი ძმური შეხვედრა.

თუ ამ შემთხვევას დავთანხმდებით, მაშინ აქ უკვე უარვყოფთ კანონებს, რომლებიც ადგენენ სინოდური სისტემის ფუნქციონირებას და გადავდივართ იმ კანონებში, რომლებიც არეგულირებენ დაუმორჩილებლობის და განსაკუთრებით ზოგადი და არა ინდივიდუალური დაუმორჩილებლობის დარღვევებს.

ეს დარღევები არის შემდეგ: თანამზრახველობითი დანაშაული, შეთქმულება ანდა ვერაგული ქმედება, რომლებზეც მეოთხე მსოფლიო საეკლესიო კრების XVIII კანონი საუბრობს: „თანამზრახველობითი დანაშაული ან ბრბოს თავშეყრა შეთქმულების მიზნით, გარეშე [სამოქალაქო] კანონებითაც იკრძალება; მით უფრო დაუშვებელია მსგავსი ქმედება ღვთის ეკლესიაში. თუ რომელიმე კლერიკოსი ან მონაზონი ბოროტთანამზრახველობასა ან შეთქმულებაში ან ეპისკოპოსთა ან თანაკლირიკოსის წინააღმდეგ ვერაგობაში იქნება მხილებული, სრულიად განიკვეთოს თავისი ხარისხიდან“.

XVIII კანონის კომენტარებში (Σύνταγμα, ΙΙ, 204) ი. ზონარასა და თ. ბალსამონის თანახმად, რომელთაც განმარტეს ზემოაღნიშნული კანონიკური დანაშაულები საკითხი შემდეგნაირად არის:

ა) თანამზრახველობითი დანაშაული (ბერძნ. συνομωσία) წარმოადგენს კლირიკოსებს ან მონაზვნებს შორის მიღებული გადაწყვეტილება [შეთანხმება], რის მიხედვითაც ზიანი უნდა მიადგენს ეპისკოპოსს ან სხვა სასულიერო პირს და დაჟინებული გადაწყვეტილება მის განხორციელებამდე.

ბ) შეთქმულება (ბერძნ. Φατρία) წარმოადგენს სასულიერო პირების ან მონაზვნების ცუდი მიზნით შეკრებას, მსჯელობისა და შეთანხმების მიზნით, რათა ზიანი მადგენს ეპისკოპოსს ან სხვა სასულიერო პირს.

გ) ვერაგული ქმედება (ბერძ. Τυρεία) კი წარმოადგენს სასულიერო პირები ან მონაზვნების მიერ ერთობლიბად შექმნილი ბრალდებები და ცრუ ფაქტები, რომელიც ეპისკოპოსთან ან თანამსახურთა წინააღმდეგაა მიმართული.

ზემოთ მოყვანილი ამ სამი ზოგადი დაუმორჩილებლობის სამი ვარიანტიდან, ამ შეხვედრასთან [ე.ი. იორდანიის] ყველაზე ახლოს შეთქმულებაა და ახლავე გამოვიკვლევთ თუ რატომ.

შეთქმულების კანონიკური დარღვევის აღსრულების წინა პირობა არის:

1) ცუდი მიზნით შეკრების (თავშეყრა) არსებობა,

2) სასულიერო პირებისა და მონაზვნების მონაწილეობა,

3) მსჯელობა და შეთანხმება, რათა ზიანი მიადგენს ეპისკოპოსს ან სხვა სასულიერო პირს.

ახლა კი ამანის შეხვედრის რეალური მოვლენების დაკავშირება შეთქმულების კანონიკურ დარღვევასთან დაკავშირებით, შემდეგი დასკვნები იკვეთება:

პირველი წინაპირობა დაკმაყოფილებულია, რადგან:

1. გამოქვეყნებული ინფორმაციის თანახმად ეს თავშეყრა შედგა,

2. ეს თავშეყრა ასევე ცუდი მიზნებით შედგა, რადგან, „კრების“ დაწყებამდე მონაწილეებმა იცოდნენ, რომ ეს ქმედება წმინდა კანონების წინააღმდეგ მიდის. ამის ცოდნა მსოფლიო პატრიარქის იერუსალიმის პატრიარქზე მიწერილი წერილიდანაც ჩანს, სადაც ჩამოყალიბებულია თუ რატომ არის ეს „კრება“ ანტიკანონიკური, რომლის შინაარსიც ამ „კრებაში“ მონაწილეებმა იცოდნენ.

მეორე წინაპირობაც დაკმაყოფილებულია, რადგან ამ თავშეყრის მონაწილეები იყვნენ სასულიერო პირები ან მონაზვნები.

მესამე წინაპირობას ასევე აკმაყოფილებს, რადგან ის განცხადება, რაც მათი თავშეყრის შემდეგ გამოაქვეყნეს, იკვეთება მონაწილეთა შეთანხმება, რომ კიდევ გაიმეორონ და შეიკრიბონ (წარმომადგენლები შეთანხმდნენ, რომ უნდა შეიკრიბონ, როგორც ძმები, სურვილისამებრ მიმდინარე წლის ბოლომდე, რათა ლოცვით და დიალოგით გააძლიერონ მათი ძმობის კავშირი), რაც წარმოადგენს სხვა ეპისკოპოსის (მსოფლიო პატრიარქის) კანონიკური უფლების „მიტაცებას“, რომელიც მხოლოდ მისი უფლებაა.

შეთქმულების კანონიკური დარღვევის შედეგი არის ყველა იმ პირის განკვეთა, რომელიც ამაში მონაწილეობს.

2020 წლის თებერვალში ამანის თავშეყრამ ანტიკანონიკური ქმედებებს დაუდო საფუძველი. ამის მიუხედავად, მსოფლიო პატრიარქმა, როგორც ჩანს, არ ისურვა „თოკი მოექაჩა“. მაგრამ, ის აზრი, რომ „დამნაშავე ყოველთვის ბრუნდება დანაშაულის ადგილას“ რეალურია.

ამ „კრების“ ჩატარებიდან ერთი წლის თავზე, იერუსალიმის პატრიარქმა ავტოკეფალური ეკლესიების მწყემსმთვრებს გაუგზავნა ეპისტოლეები, სადაც ახსენებდა შეთანხმებას ახალი „კრების“ ჩატარების თაობაზე. აქედან გამომდინარე ცხადია, რომ სრულად ხორციელდება შეთქმულების კანონიკური დარღვევა.

კითხვა, რომელიც ისმის არის ერთი: რამ უნდა განსაჯოს ეს დანაშაული და ყველა ისინი, ვინც ამაში მიიღო მონაწილეობა?

ეპარქიული კრებისთვის დადგენილი განწესების თანახმად, ანალოგიის მეთოდით მართლმადიდებელი ავტოკეფალური ეკლესიის მწყემსმთავრის კანონიკური დარღვევის განჯის ორგანო თვით მწყემსმთავართა კრებაა, რადგან საკითხი, რომელიც წარმოიშვა არის ზოგადი და მსოფლიო მასშტაბის და არ შეეხება მხოლოდ იმ [ადგილობრივ] ეკლესიას, რომლის მწემსმთავარიც არის.

რჩება მხოლოდ ლოდინი, რადგან მოვლენები ნამდვილად განვითარდება. იმას, რასაც არ უნდა ველოდოთ, არის კანონიკურობისა და მართლმადიდებლობის ერთობის დაცვა. მაგრამ იერუსალიმის პატრიარქის ეს ქმედებები, და ასევე ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიათა მხარდაჭერა, ხელს არ უწყობენ მსოფლიო პატრიარქის, როგორც თანასწორთა შორის პირველის [Πρώτος – Primus] საქმიანობას და ძირს უთხრიან კანონიკურობას და ყოფენ ერთობას.

თარგმნა თესალონიკის არისტოტელეს სახელმწიფო უნივერსიტეტის საღვთისმეტყველო ფაკულტეტის კანონიკური სამართლის მაგისტრანტმა

ნიკოლოზ გურგენიძემ

PDF ფაილის გადმოწერა შეგიძლიათ აქ

ვის აქვს უფლება მოიწვიოს მწყემსმთავართა .

Download • 3.57MB