ავტორი: ნიკოლოზ გურგენიძე
ფერარა - ფლორენციის კრება (1438-1439) და მოსკოვის სქიზმა
Η Σύνοδος της Φερράρας - Φλωρεντίας (1438-1439) και το σχίσμα της Μόσχας
The Council of Ferrara - Florence (1438-1439) and the schism of Moscow
ფერერა-ფლორენციის კრება (1438-1439), შეიძლება ითქვას, გახლდათ ბოლო კრება დასავლეთის და აღმოსავლეთის ეკლესიების წარმომადგენლების, სადაც ხელი მოეწერა დაპირისპირებაში მყოფი ეკლესიების ევქარისტიული კავშირის აღდგენას, მაგრამ ეს საბოლოოდ არ განხორციელდა. ამ კრებას ასევე ესწრებოდა კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს ქვემდებარე მოსკოვში მჯდომი კიევის მიტროპოლიტი ისიდორე, რომელიც წარმოშობით ბერძენი იყო და იმ პერიოდის ერთ-ერთი დიდი თეოლოგი გახლდათ, რომელიც მომხრე იყო რომის ეკლესიასთან ევქარისტიული კავშირის აღდგენისა. ის იყო ერთ-ერთი, რომელმაც მოაწერა ხელი კრების განჩინებას, ამის გამო მოსკოვის მთავრობის ბრძანებით გადაყენებულ და დაპატიმრებულ იქნა და არაკანონიერად მოხდა სამიტროპოლიტო ტახტზე იონას არჩევა, საიდანაც იწყება მოსკოვის სქიზმა.
უკრაინის უწმინდესი ეკლესიის ავტოკეფალიამ ბევრი საკითხი წამოწია წინ, ერთ-ერთი ის გახლდათ, რომ მოსკოვის ეკლესიამ, მსოფლიო საპატრიარქოს კათოლიკურ ეკლესიასთან უნიაში დასდო ბრალი, რადგან ფერერა-ფლორენცის კრებაზე ხელი მოაწერა ევქარისტიული კავშირის აღდგენას. ეს ყველაფერი ერთი შეხედვით მარტივად გვეჩვენება, მაგრამ აუცილებელია გადავხედოთ უშუალოდ იმ ტექსტებს და კრების განჩინებებს, რაზეც კონსტანტინოპოლმა და კიდევ დანარჩენმა სამმა პრესვიგენულმა საპატრიარქომ მოაწერა ხელი. მაგრამ ასევე არსებობს კითხვა, რამდენად ლეგიტიმურად შეიძლება ჩაითვალოს ეს განჩინება?! ამ კრების შემდეგ მოსკოველებში გაჩნდა “მესამე რომის” იდეა, რომელიც მხოლოდ და მხოლოდ მითი გახლავ1. ეს ნაშრომი შეეცდება სრული სიზუსტით გადმოსცეს ფერერა-ფლორენციის კრების განჩინებები, რათა ბევრ კითხვას გაეცეს პასუხი და თავიდან აცილებულ იქნეს გაუგებრობა, რაც მართლმადიდებელ სამყაროში სუფევს, სადაც მოსკოვის ეკლესია მუდმივად ცდილობს საკუთარი გავლენის გაძლიერებას, სწორედ ამ კრების შემდგომ არსებული ვითარების ხარჯზე, რომ თითქოს ყველა საპატრიარქო ერესს შეუერთდნენ და მხოლოდ მოსკოვმა შემოინახა ჭეშმარიტება, რაც წარმოადგენს სიცრუეს და ეკლესიის ისტორიის გაყალბებას, რადგან არც მსოფლიო საპატრიარქოს და არც დანარჩენ უძველეს საპატრიარქოებს (ალექსანდრია, ანტიოქია და იერუსალიმი) არ უღალატიათ მართლმადიდებელი სარწმუნოებისათვის.
აუცილებელია შესავალი გაკეთდეს კონსტანტინოპოლის წმ. მოციქულთა ტაძარში შეკრებილი ორგზისი წმინდა დიდი კრების მიერ დადგენილი მე-15-ე კანონის ციტირებით: “მღვდლების, ეპისკოპოსებისა და მიტროპოლიტების შესახებ დაწესებული ეს განსაზღვრება (იხ. მე-13-14 კანონები) კიდევ უფრო შეეფერება პატრიარქებს. თუ მღვდელი, ეპისკოპოსი, ან მიტროპოლიტი გაბედავს განდგომას თავისი პატრიარქის ერთობისაგან და განსაზღვრებისა და განწესებისამებრ არ ახსენებს მის სახელს საღმრთო ჟამისწირვის დროს, არამედ კრების მიერ განაჩენის გამოტანამდე და მის საბოლოო დასჯამდე განხეთქილებას მოიმოქმედებს, საღმრთო კრებამ დაადგინა, რომ იგი სრულიად უცხო უნდა იქნეს ყოველგვარი მღვდლობისაგან, თუკი ემხილება ეს უკანონობა. ეს უკვე განსაზღვრული და დამტკიცებულია იმათ შესახებ, ვინც ცოდვის მიზეზით თავის მღვდელმთავარს განუდგება, განხეთქილებას მოიმოქმედებს და ეკლესიის ერთობას დარღვევს”.
ფერერა-ფლორენციის კრება მოწვეულ იქნა 1438 წელს და ერთი წელი გაგრძელდა, ეს წარმოადგენდა ორ ეკლესიას შორის გაწყვეტილი ევქარისტიული ერთობის აღდგენის ცდას. აუცილებელია ითქვას, რომ მის უკან იდგა პოლიტიკური მიზნებიც, მაგრამ ასევე ეს ეკლესიის წევრთა სურვილიც იყო. მართლმადიდებელი ეკლესია ამ კრებას უყურებდა ორი ძირითადი თვალსაზრისით: პირველი - ეს იქნებოდა კრება, რომელიც კვლავ აღადგენდა და გაააქტიურებდა მეცამეტე საუკუნეში2 დაშლილ პენტარქიის საეკლესიო სისტემას, ისე როგორც ეკლესია პირველ ათასწლეულში არსებობდა, სადაც პირველი ეპისკოპოსი იქნებოდა რომის პაპი (პირველი თანასწორთა შორის - Primus inter pares)3, ასევე რომის ეკლესია ოფიციალურად ამოიღებდა Filioque -ს (სწავლება სულიწმინდის ძისგანაც გამომავლობის შესახებ) ნიკეა-კონსტანტინოპოლის სარწმუნოების სიმბოლოდან, პაპი გააგრძელებდა ძველ ტრადიციას, რის თანახმად არჩევის დროს ეპისტოლეებს გააგზავნიდა აღმოსავლეთის პატრიარქებთან, რათა მათ შეძლებოდათ მისი სახელის ჩაწერა საეკლესიო დიპტიქში4; ხოლო მეორე - აუცილებელი იქნებოდა სინოდალურ პრაქტიკაზე დაყრდნობით მოწვეულიყო მსოფლიო საეკლესიო კრება, რასაც კონსტანტინოპოლის პატრიარქები გამუდმებით ითხოვდნენ, ისევე როგორც რომის ეპისკოპოსისაგან, ასევე ბიზანტიის იმპერატორისაგან, რომელიც ყველა იმ საღვთისმეტყველო განსხვავებულებებს გადაჭრიდა, რომელიც აღმოსავლეთის და დასავლეთის ეკლესიებს შორის არსებობდა5. როგორც ვხედავთ, ეს ორი იდეა კრების შესახებ ერთმანეთისგან განსხვავდება, პირველის შემთხვევაში ეს იყო პირდაპირი შეთანხმება რომის ეკლესიასთან, სადაც წარმოდგენილ იქნა ორი ძირითადი საკითხი, სწავლება სულიწმინდის გამომავლობასთან დაკავშირებით და რომის ეპისკოპოსის პრიმატი, რომელიც პირდაპირ იქნებოდა სქიზმის დამხობა და საეკლესიო ერთობის აღდგენა, ხოლო მეორე გახლდათ უკვე უშუალოდ საღვთისმეტყველო დიალოგის გამართვა მსოფლიო საეკლესიო კრების ფონზე, სადაც ყველა პრობლემატური საკითხი იქნებოდა წარმოდგენილი და ერთობლივად შეძლებდნენ გამოსავლის პოვნას. პრობლემას კი ის ქმნიდა, რომ შეუძლებელი იქნებოდა რაიმე სახით მოწვეულიყო მსოფლიო კრება, რადგან, შესაძლოა ეს აღმოსავლეთის ეკლესიისთვის ყოფილიყო უმაღლესი საეკლესიო ორგანო, მაგრამ დასავლეთის ეკლესიისათვის ეს უშუალოდ წინააღმდეგობაში მოდიოდა რომის ეპისკოპოსის პრიმატთან, სადაც ის მიჩნეული იყო როგორც მსოფლიო ეპისკოპოსი, რომელსაც ძალაუფლება გააჩნდა დანარჩენ ადგილობრივ ეკლესიებზე. მაგრამ მეთოთხმეტე-მეთხუთმეტე საუკუნეებში, როდესაც პაპის პრიმატი სინოდალურ სისტემას მიუერთდა6, ამან ხელი შეუწყო მსოფლიო კრების მოწვევას.
ფერერა-ფლორენციის კრების მოწვევას, შეიძლება ითქვას, გააჩნდა სამმხრივი მიზანი: ბიზანტიის იმპერატორს სურდა დასავლეთთან საეკლესიო ურთიერთობის აღდგენა, რასაც შემდეგ პოლიტიკური მხარდაჭერა მოყვებოდა, რათა იმპერია გადაერჩინა განადგურებისაგან; რომის პაპს სურდა ბაზელის კრების (1431-1449)7 გაგრძელება, რაც გარკვეული მიზეზების გამო ვერ მოხდა, რადგან სინოდის წევრები იყვნენ წინააღმდეგი კრების ადგილის შეცვლისა; ხოლო აღმოსავლელ პატრიარქებს სურდათ დასავლეთის ეკლესიასთან ევქარისტიის აღდგენა შესაბამისი საღვთისმეტყველო პრობლემების გადაჭრის შემთხვევაში.
ფერერა-ფლორენციის კრებაზე აღმოსავლური საპატრიარქოებიდან წარმომადგენლები იყვნენ: მსოფლიო პატრიარქი იოსებ მეორე, ირაკლიის მიტროპოლიტი ანტონი, ეფესოს მიტროპოლიტი მარკოზ ევგენიკოსი, სარდელი მიტროპოლიტი დიონისე, ნიკეის მიტროპოლიტი ბესარიონი, კიევ-მოსკოვის მიტროპოლიტი ისიდორე, მონემვასის მიტროპოლიტი დოროთე (როგორც იერუსალიმის ეკლესიის წარმომადგენელი), ასევე წარმომადგენლობაში იყვნენ ტრაპიზონის, იბერიის (ანუ საქართველოს) და მოლდოვა-ვლახიის ეკლესიათა წარმომადგენლები, და ა.შ. დელეგაციამ კონსტანტინოპოლი დატოვა 1437 წლის 27 ნოემბერს, ხოლო ვენეციაში ჩასულებმა წირვა აღასრულეს წმინდა მარკოზის ტაძარში 1438 წლის 8 თებერვალს. ოფიციალური დახვედრის დროს, რომელიც პაპ ევგენი მეოთხეს მიერ გაიმართა, კონსტანტინოპოლის პატრიარქს და დელეგატებს მოსთხოვა მიეღოთ ლათინური წესები და მის ფეხს მთხვეოდნენ. მართლმადიდებლებმა კი მუქარის ტონით თქვეს, რომ თუ მსგავს ქმედებებს არ შეწყვეტდნენ, კრებას არ დაესწრებოდნენ. კრების მიმდინარეობის დროს, ქალაქ ფერერაში წმინდა გიორგის ტაძარში, სამსჯელო საკითხად წინა პლანზე წამოიწია, თუ ვინ უნდა დამჯდარიყო შემაღლებულ საყდარზე პაპი, თუ ბიზანტიის იმპერატორი, გამოსავალი კი მაშინვე იპოვეს, ტაძრის მარჯვენა მხარეს დაჯდებოდა პაპი მის ეპისკოპოსებთან ერთად, ხოლო მარცხენა მხარეს იმპერატორი მსოფლიო პატრიარქთან და სხვა მართლმადიდებელ წარმომადგენლებთან ერთად, შუაში კი მოთავსებულ იქნა წმინდა სახარება, როგორც ეს მსოფლიო კრებების ტრადიცია იყო. კრებამ მუშაობა დაიწყო 1438 წლის 9 აპრილს, სადაც მართლმადიდებელთა მხრიდან ძირითად წარმომადგენლებად არჩეულ იქნნენ ეფესოს მიტროპოლიტი მარკოზი და ნიკეის მიტროპოლიტი ბესარიონი. მსოფლიო პატრიარქმა იოსებმა პაპ ევგენი მეოთხეს მიმართა თხოვნით, გამოყოფილიყო ტაძარი, სადაც მართლმადიდებლებს შეეძლებოდათ წირვის აღსრულება, მაგრამ ფერერას ადგილობრივმა ეპისკოპოსმა უარი განაცხადა ამ თხოვნის დაკმაყოფილებაზე. კრებაზე გასახილველ საკითხად ასევე 1054 წლის მოვლენების იქნა წამოწეული. ყველაზე მნიშვნელოვან საკითხად, რომელიც მოითხოვდა გარკვეული სახის საღვთისმეტყველო დიალოგის წარმოებას და განმარტებას, ეს გახლდათ Filioque -ს პრობლემა. ეფესოს მიტროპოლიტმა მარკოზმა, როდისის ლათინ მთავარეპისკოპოს ანდრეასთან დიალოგის დროს ხაზი გაუსვა, რომ ყოველგვარი ცვლილება სარწმუნოების სიმბოლოში შეუძლებელი იყო. დიალოგში ასევე ჩაება ნიკეელი ბესარიონი, სადაც აღინიშნა, რომ სქიზმის მიზეზი სწორედ ეს სწავლება შეიძლება დასახელდეს და ყოვლად მიუღებელი იქნებოდა რაიმე სახის ჩამატება8. მართლმადიდებლებმა გადაწყვიტეს კრებაზე წაკითხულ ყოფილიყო შვიდი მსოფლიო საეკლესიო კრებების დოგმატური ხასიათის განჩინებები, სადაც აბსოლიტურად ერთი წინადადებაც არ ყოფილა სულიწმინდის ძისგანაც გამომავლობასთან დაკავშირებით. მარკოზ ევგენიკოსმა ლათინებს შესთავაზა, გაყოფილი ეკლესიებს შორის ერთობის აღდგენა, სწორედ ამ შვიდი მსოფლიო საეკლესიო კრების დოგმატურ სწავლებაზე დაყრდნობით (ζητούμεν τοίνυν και παρακαλούμεν εις εκείνον επανελθείν τον καιρόν, καθ’ όν ηνωμένοι όντες το αυτό πάντες ελέγομεν και ούκ ήν εν ημίν σχίσμα)9. რომის ეკლესიის წარმომადგენლებმა, როდოსის მთავარეპისკოპოსმა ანდრეამ და კარდინალმა იულიანე კერასიანმა მაგალითები მოიყვანეს მესამე და მეოთხე მსოფლიო საეკლესიო კრებებიდან, სადაც ეკლესიამ გარკვეული სახის ცვლილებები შეიტანა დოგმატურ სწავლებაში, იმის დასამტკიცებმად, რომ ცვლილებების შეტანა შესაძლებელი იყო, მაგრამ მათი
ყველაზე ხაზგასასმელი პოზიცია გახლდათ ის, რომ ამ ჩამატებას გარკვეული მიზეზები გააჩნდა10.
1439 წლის 26 თებერვალს კრება გადატანილ იქნა ფლორენციაში, წმინდა მარიამის ტაძარში. იმპერატორის ინიციატივით შეიქმა კომისია, რომელშიც იყვნენ მოსკოველი ისიდორე, ნიკეელი ბესარონი, მიტილინელი დოროთე და სხვანი. მათთვის მისაღები იქნებოდა Filioque მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ შემდეგი სახით იქნებოდა წარმოდგენილი: “და სულიწმინდა უფალი და ცხოველსმყოფელი, რომელიც მამისაგან და ძის შუამავლობით გამოვალს... - Και εις το Πνεύμα το άγιον, το κύριον, το ζωοποιόν, το εκ του Πατρός και διά του Υιού εκπορευόμενον”, რაც მართლმადიდებელ სწავლებასთან არ მოდიოდა წინააღმდეგობაში. დღის წესრიგში დადგა ასევე შემდეგი საკითხები: განსაწმენდელი, უფუარი პური, პაპის პრიმატი, წმინდა ძღვენის კურთხევა არა ეპიკლესის დროს, არამედ “მიიღეთ და სჭამეთ” თქმის დროს. დიდი დაპირისპირება პაპის პრიმატმა და ბოლო საკითხმა გამოიწვია. პრიმატის საკითხზე პაპი ითხოვდა, აღიარებულ ყოფილიყო მართლმადიდებლებისაგან როგორც უმაღლესი მღვდელმთავარი, პეტრეს მემკვიდრე და ქრისტეს ვიკარი, ასევე ჰქონდეს უფლება განსაჯოს კათოლიკე ეკლესია, როგორც მასწავლებელმა და მწყემსმა, იყოს მსოფლიო კრებებზე მაღლა მდგომი და აღმოსავლელი პატრიარქების განმსჯელი. რა თქმა უნდა, ამან დიდი მღელვარება და დაპირისპირება გამოიწვია. კომისიამ, რომელიც შედგებოდა მართლმადიდებელი და ლათინი წარმომადგენლებისაგან, შეადგინა ტექსტი, რომელიც შინაარსობრივად იგივე ხასიათის იყო. ამაზე კი ხელი არ მოაწერა მართლმადიდებელ დელეგატთა უმრავლესობამ, რაც ტრადიციის თანახმად ავტომატურად შეგვიძლია მივიჩნიოთ გაუქმებულად და არალეგიტიმირებულად. მაგრამ კრების ერთგვარი განჩინება გამოცემულ იქნა 1439 წლის 6 ივლისს საპაპო ბულის სახით, მაგრამ ყველაფერს ისიც დაემატა, რომ ამავე წლის 25 ივნისს, სანამ უშუალოდ პაპი ევგენი მეოთხე გამოაცხადებდა ეკლესიათა შორის ევქარისტიული კავშირის აღდგენას, ბაზელის კრებამ ის განკვეთა და ტახტიდან გადააყენა, ასევე შეიძლება ეს ფაქტიც იქნეს გამოყენებული არგუმენტად ფერერა-ფლორენციის კრების განჩინების უარსაყოფად, რაც ასევე ლეგიტიმაციას უკარგავს მას. ყველაფერი მაშინ გართულდა, როდესაც ამავე წლის 14 სექტემბერს ვენეციაში მართლმადიდებლებმა აღასრულეს წირვა, სადაც გამოყენებულ იქნა მართლმადიდებლური ოდიკი, სარწმუნოების სიმბოლო წარმოთქმულ იქნა Filioque -ს გარეშე და წირვაზე არც რომის პაპი იქნა მოხსენიებული. მიუხედავად იმისა, რომ განჩინება ფერერა-ფლორენციის კრებამ დაამტკიცა, მართლმადიდებელთა მხრიდან დიდი წინააღმდეგობა წამოვიდა, რათა კვლავ სინოდალურ დონეზე უარყოფილიყო ამ კრების განჩინება, მიუხედავად იმისა, რომ ხელი დამსწრეთა უმრავლესობას არ მოუწერია. სწორედ 1443 წელს მოწვეულ იქნა კრება სადაც გაბათილებულ იქნა ფერერა-ფლორენციის განჩინება. მოსკოვში დაბრუნებულ ისიდორსე, რომელიც მომხრე იყო გაერთიანების და ხელიც ჰქონდა მოწერილი, დიდი დაპირისპირება გაუწია ადგილობრივმა მთავრობამ და კათედრიდან გადააყენეს. 1450 წელს კონსტანტინოპოლიდან იგზავნება წერილი რომის პაპ ნიკოლოზ მეხუთეს მისამართით, სადაც მართლმადიდებლები ხელახლა ითხოვდნენ კრების ჩატარებას კონსტანტინოპოლში, რათა გადაეხედათ განჩინებებისათვის, მაგრამ პაპმა უარი განაცხადა11.
ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე ამ კრების დადგენილებას ვერ მივიჩნევთ ლეგიტიმურად: 1) ხმათა უმრავლესობამ ხელი არ მოაწერა განჩინებას, როდესაც პირველი მსოფლიო კრების მეექვსე კანონი სინოდალურობის ტრადიციას გადმოსცემს, სადაც “ძალაშია უმეტესობის აზრი - κρατείτω ἡ τῶν πλειόνων ψῆφος”, სწორედ ეს უმეტესობის აზრი აძლევს ამა თუ იმ განჩინებას ლეგიტიმაციას; 2) კრების დასრულებიდან ოთხი წლის შემდეგ მართლმადიდებელთა მხრიდან გაუქმებულ იქნა ამ კრების დადგენილებები. ხმათა უმრავლესობის მიერ განჩინების ხელის არ მოწერა, ეს გახლდათ ერთგვარი პროტესტი მართლმადიდებელთა მხრიდან იმ კრიტერიუმის დარღვევას გამო, რაც წმინდა ეფესელმა მიტროპოლიტმა წამოაყენა კრებაზე, რაზეც ყველა დათანხმდა. ეს კრიტერიუმი კი გახლდათ განვლილი მსოფლიო კრებების სწავლებები: “ίνα δείξωμεν εαυτούς συμφωνούντας και επομένους εκείνους, ου τή τάξει μόνον, αλλά και τοίς φρονήμασιν. Ούτω γάρ έσται και η σύνοδος αύτη ταίς προηγουμέναις εκείναις ακόλουθος, τή τε πρώτη, και τή δευτέρα και ταίς εξής. Τούτο δε αναγκαίον νομίζομεν, ου διά τα προειρημένα μόνον και ίνα προεγνωσμένον υπάρχη των Πατέρων το φρόνημα, αλλ’ ίνα και διά των ευχών εκείνων εις το προκείμενον έργον ευδοθώμεν και ώσπερ επί θεμελίω τοίς εκείνων λόγοις τούς ημετέρους εποικοδομήσωμεν12”.
კიევ-მოსკოვის სამიტროპოლიტო ტახტზე რუსეთის მეფემ აიყვანა მიტროპოლიტი იონა, რომელსაც კანონიკური ლეგიტიმაცია არ გააჩნდა მსოფლიო საპატრიარქოსაგან, რომელსაც ექვემდებარებოდა. ისმის კითხვა, თუკი მოსკოველთა დარდი იყო მსოფლიო საყდრის მიერ სარწმუნოების ღალატი და “უნიაზე” ხელმოწერა, 1443 წელს მოწვეულ იერუსალიმის კრებაზე რატომ არ მიიღეს მონაწილეობა, სადაც ოფიციალურად გაუქმებულ იქნა ფერერა - ფლორენციის კრების გადაწყვეტილებები? საბოლოოდ 1453 წელს კონსტანტინოპოლის ეკლესიამ უნია შეწყვიტა და მართლმადიდებლობა მთელი სისავსით აღდგა, შესაბამისად ამ დროიდან მაინც შეეძლოთ ევქარისტირული და კანონიკური კავშირის აღდგენა მოსკოვის საიტროპოლიტოს, მაგრამ ეს არ მომხადარა, მათ გააგრძელეს უკანონოდ და თვითნებობით წარმოშობილი "ავტოკეფალური” ყოფა ათწლეულების მანძილზე, ვიდრე 1589 წელს კონსტანტინოპოლის დედა-ეკლესიისგან არ მიიღეს დასტური ავტოკეფალიის და საპატრიარქო ტიტულის შესახებ.
რა თქმა უნდა, მოსკოვის ეს სქიზმატური ნაბიჯი პოლიტიკურ მიზნებს ატარებდა, სადაც მოსკოველები ცდილობდნენ საეკლესიო დამოუკიდებლობის მოპოვებას და ეს მომენტი მათ თავის სასარგებლოდ გამოიყენეს. კანონიკური სამართლის მიხედვით საეკლესიო წყაროსთან რომელიმე ეპარქიის გამოყოფა და ევქარისტიული კავშირის გაწყვეტა სინოდალურ განჩინებამდე წარმოადგენს სქიზმას, შესაბამისად მოსკოვის სამიტროპოლიტოს შემთხვევაში ეს გახლდათ სწორედაც, რომ სქიზმა, რადგან: 1) სინოდალური სასამართლოს განჩინების გამოტანამდე იქნა გადაყენებული კანონიკური ეპისკოპოსი, 2) სინოდის განჩინებამდე იქნა გაწყვეტილი ევქარისტიული კავშირი, და ბოლოს 3) მიუხედავად იმისა, რომ საერთო კრება ჩატარდა, სადაც ფერერა-ფლორენციის კრების განჩიენებები დაიგმო, ამ სამიტროპოლიტომ მონაწილეობა არ მიიღო. ამ ფაქტორებიდან გამომდინარე, ეს გახლდათ მიზანმიმართული სქიზმა.
გამოყენებული ლიტერატურა
❖ Φειδάς Β., “Μεθοδολογικά προβλήματα της Συνόδου Φερρέρας - Φλωρεντίας”, Αθήνα 1990.
❖ Φειδάς Β., “Εκκλησιαστική Ιστορία Β’”, Αθήνα 1994.
________________________________
1 ტერმინ “მესამე რომის” გამოყენება ეკლესიის ისტორიის რეალობას სცდება და წარმოგვიდგება როგორც საეკლესიო მითი, ან კიდევ ზღაპარი, რადგან არასდროს არ ყოფილა პირველი, ან მეორე რომი, არამედ ძველი და ახალი რომი.
2 გარკვეული ისტორიკოსები და თეოლოგები პენტარქიის დაშლას, ან კიდევ ე.წ. “დიდ სქიზმას” ათარიღებენ 1054 წლის 16 ივლისს მწუხრის ლოცვაზე განვითრებულ მოვლენით, როდესაც კარდინალმა უმბერტომ და მისმა ორმა თანმხლებმა პირმა კონსტანტინოპოლის წმინდა სოფიას ტაძარში ანათემის წერილი დატოვეს, სადაც მსოფლიო პატრიარქი მიქაელ კირულარიოსი და მისი თანამოაზრეები ეკლესიიდან განიკვეთენ და ანათემირებულ იქნნენ. მაგრამ რეალობაში ეს მოვლენა არ წარმოადგენს დიდ სქიზმას, როგორც ეს ისტორიაში შევიდა, არამედ ეს იყო ერთ-ერთი იმ დაპირისპირებათაგანი, რომელიც მუდამ არსებობდა დასავლეთსა და აღმოსავლეთს შორის, ასევე კარდინალ უმბერტოს ჩამოტანილ წერილს ვერ ექნებოდა ვერანაერი ლეგიტიმაცია, რადგან რომის პაპი ლეონ მეცხრე უკვე რამოდენიმე თვის გარდაცვლილი იყო, ხოლო ახალი პაპი ჯერ არჩეული არ იყო. ვასახელებთ მეცამეტე საუკუნეს, რადგან 1204 წელს მეოთხე ჯვაროსნულმა ლაშქრობამ საბოლოოდ დაასვა ბეჭედი რომის ეკლესიასთან ევქარისტიის გაწყვეტას და საეკლესიო სქიზმას, როდესაც კონსტანტინოპოლი აოხრებულ და განადგურებულ იქნა ლათინების მიერ. ყველაზე მეტად კი რამაც ხელი შეუწყო სქიზმას, ეს იყო კონსტანტინოპოლის ლათინური საპატრიარქოს დაარსება, რომელმაც სულ რაღაც 49 წელი იარსება, სანამ ნიკეაში გადახვეწილმა ბიზანტიის იმპერატორმა, კვლავ არ აღადგინა კონტროლი იმპერიაზე.
3 ეს პირველობა, რა თქმა უნდა, იქნებოდა როგორც პატივი, მაგრამ სხვა საპატრიარქოებისაგან განსხვავებით, დამატებითი ადმინისტრაციული უფლებები ექნებოდა რომის ეპისკოპოსს, როგორც ეს გააჩნდა ასევე მსოფლიო საპატრიარქოს, რაც დამტკიცებულ და მიღებულ იქნა მსოფლიო საეკლესიო კრებების მიერ. ფაქტობრივად ეს არ იქნებოდა რაიმე სახის სიახლის შემოტანა ეკლესიაში, არამედ უშუალოდ პირველი ათასწლეულის ეკლესიის ტრადიციაზე დაბრუნება, სადაც სინოდალურობა და პრიმატი ერთმანეთთან ჰარმინიაში იყვნენ, რადგან უკიდურესი პრიმატი და უკიდურესი სინოდალურობა უკვე ეკლესიოლოგიურ პრობლემებს წარმოქმნის და სრული ანარქია ეუფლება ეკლესიას.
4 ეს იქნებოდა რომის ეპისკოპოსთან ევქარისტიული კავშირის დამყარება და სქიზმის დამხობა, ასევე აღმოსავლელი პატრიარქებიც, არჩევისთანავე სინოდალურ და ე.წ. მშვიდობის ეპისტოლეებს გაუგზავნიდნენ რომის ეპისკოპოსს, რათა დიპტიქის განახლება მომხდარიყო, ფაქტიურად ეს იყო ძველი საეკლესიო ტრადიციის კვლავ გააქტიურება.
5 აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ რომის ეპისკოპოსის უკან არსებობდნენ გარკვეული პოლიტიკური ძალები, როგორიც იყო გერმანიის სამეფოები, რომლებიც ბიზანტიელებს მათ მოწინააღმდეგეებად მიიჩნევდნენ და ეს პოლიტიკურ ვითარება ართულებდა ეკლესიათა შორის კავშირს. 1054 წლის დაპირისპირებაც, ხომ სწორედ პოლიტიკოსთა ჩარევით ხელოვნურად იქნა დადგმული, რადგან როგორც ცნობილია პაპი იმ დროს ციხეში იყო გარდაცვლილი, შესაბამისად ის ვერანაერად მოახერხებდა კარდინალი უმბერტოს და მისი ორი თანმხლები პირის გაგზავნას ამ მეტად სარისკო საკითხზე, მაგრამ ეს ყველაფერი სწორედ ვენეციელი პოლიტიკოსების მიერ იქნა მოწყობილი, რის შემდეგაც გამძაფრებით იწყება საღვთისმეტყველო და ტრადიციულ საკითხებზე დავა.
6 Φειδάς Β., “Εκκλησιαστική Ιστορία Β’”, Αθήνα 1994, გვ. 604. ეს იყო პერიოდი, როდესაც რომის ეკლესია ერთგვარ ტყვეობაში მოექცა და საპაპო საყდარი საფრანგეთის მეფე ფილიპე მეოთხის ინიციატივით იძულებით იქნა გადატანილი ავინიონში პაპ კლიმენტი მეხუთეს დროს. ამ ყველაფერს ემატება ისიც, რომ 1378-1415 წლებში ხდება სქიზმა, როდესაც დასავლეთში ორი პაპი იყო არჩეული, ეს კი მაშინ მოხდა, როდესაც საყდრის გადმოტანა მოხდა კვლავ რომში და ფარნგმა კარდინალებმა გააპროტესტეს ეს ქმედება და ახალი პაპი აირჩიეს კვლავ ავინიონში. ამ პრობლემის გადასაჭრელად მოწვეულ იქნა რამოდენიმე კრება. დასავლეთის ეკლესიის ისტორიაში პირველად იქნა მოწვეული “გენერალური” კრება კარდინალების მიერ 1409 წლის 25 მარტს პიზაში, რაც რომის პაპმა გრიგოლ მშვიდემ გააპროტესტა (nulla synodus absque precepto cius debet generalis vocari). კრება ჩატარდა ორივე პაპის გარეშე, სადაც საუბარი მიდიოდა სინოდალურობის მნიშვნელობაზე ეკლესიაში. კრებას ესწრებოდნენ 100-მდე ეპისკოპოსი, მაგრამ ასევე სამრევლოებიდან წარმომადგენლებიც, თეოლოგები, კანონოლოგები და ა.შ.. კრებამ დაადგინა, რომ მას შეეძლო თვით პაპის განსჯაც, სერიოზული პრობლემების არსებობის შემთხვევაში. ასევე ხაზი გაესვა ფაქტს, რომ რომის სამოქიცულო საყდარი არ არის მხოლოდ პაპი, არამედ კარდინალებთან ერთად, რომელიც არიან პაპის სხეულის ნაწილნი (partes corporis Papae) და მოციქულთა შთამომავალნი. კრების განჩინებები მიუღებელი იქნა დასავლეთის ზოგი სახელმწიფოსათვის, რადგან კრებას არ გააჩნდა საპაპო ბეჭედი, რომელმაც თვით ორივე პაპი განკვეთა. სინოდალური ხასიათის კრებები იყო ასევე კონსტანტის (1414 - 1418), ბაზელის (1431 - 1449). იხ. Φειδάς Β., “Εκκλησιαστική Ιστορία Β’”, Αθήνα 1994, გვ. 409 - 428.
7 მართლმადიდებელური გადმოსახედიდან ბაზელის კრება წარმოადგენს ასევე მეტად მნიშვნელოვან კრებას, რადგან მისი განჩინება ნაწილობრივ კავშირში მოდიოდა მართლმადიდებლურ სინოდალურობის გაგებასთან, რომელსაც ასევე პაპის ბეჭედი ჰქონდა. მიღებულ იქნა შემდეგი გადაწყვეტილება: ა) მხოლოდ ეკლესია არის უცდომელი, ხოლო პაპი შეიძლება ერესში, ან რაიმე სახის ცდომილებაში იყოს, ბ) პაპი ეკლესიის მხოლოდ ადმინისტრაციული თავი, მაგრამ არა მასზე მაღლა მდგომი, რადგან თუ პაპი ჩავარდება რაიმე სახის ცდომილებაში, შესაბამისად ეკლესიაც ცდომილებაში იქნებოდა, რაც შეუძლებელია, გ) ხაზი გაესვა იმას, რომ პაპის უარყოფა ერესია, ხოლო გენერალური კრების უარყოფაც ერესი იქნებიდა. ფაქტობრივად სინოდალურობა და პრიმატი განისაზღვრა, როგორც ერთმანეთისაგან განუყოფელ ინსტიტუტებად. Φειδάς Β., “Εκκλησιαστική Ιστορία Β’”, Αθήνα 1994, გვ. 424. ბაზელის კრება ასევე მუშაობდა ფერერა - ფლორენციის მსოფლიო კრების მოწვევის საკითხზეც, სადაც აღმოსავლეთის და დასავლეთის ეკლესიები მიიღებდნენ მონაწილეობას, როგორც ეს დაგეგმილი იყო ორივე მხარის მიერ.
8 რომის ეკლესიის წარმომადგენლებმა მაგალითად მოიყვანეს მეშვიდე მსოფლიო საეკლესიო კრების ტექსტი, სადაც Filioque ჩამატებული იყო სარწმუნოების სიმბოლოში, მაგრამ მართლმადიდებლებმა მათი ეს არგუმენტაცი უარყვეს. ასევე აღინიშნა ის ფაქტიც, რომ მიუხედავად იმისა, რომ მესამე მსოფლიო კრების დროს დიდ აუცილებლობას წარმოადგენდა ტერმინ “ღვთისმშობელის - Θεοτόκος” ჩამატება სარწმუნოების სიმბოლოში, რადგან ნესტორიანული ერესი ხომ სწორედ ტერმინ ღვთისმშობლის უარყოფამ გამოიწვია, ამის უფლებაც არ მისცეს საკუთარ თავს წმინდა მამებმა, რომ ამგვარი ცვლილება შეეტანათ, ამავე კრების მეშვიდე კანონით კი აკრძალეს ყოველგვარი ჩამატება, ან გამოკლება სარწმუნოების სიმბოლოდან - “Τούτων ἀναγνωσθέντων, ὥρισεν ἡ ἁγία σύνοδος, ἑτέραν πίστιν μηδενὶ ἐξεῖναι προφέρειν, ἤγουν συγγράφειν, ἢ συντιθέναι, παρὰ τὴν ὁρισθεῖσαν παρὰ τῶν ἁγίων Πατέρων, τῶν ἐν τῇ Νικαέων συναχθέντων πόλει, σὺν ἁγίῳ Πνεύματι”.
9 Φειδάς Β., “Εκκλησιαστική Ιστορία Β’”, Αθήνα 1994, გვ. 615.
10 და მართლაც, არიანელთა დამხობის შემდეგ, მათ ქადაგება დაიწყეს დასავლეთში სადაც ისინი ცდილობდნენ სამების მეორე და მესამე პირის დაკნინებას, განსაკუთრების კი ძის მამასთან თანაარსბას. ამის გამო რომის ეკლესია იძულებული გახდა პირველად მეექვსე საუკუნეში მოეწვია კრება და ოფიციალურად შეეტანა ჩანამატი რომელიც ამბობდა: “და სულიწმინდა უფალი და ცხოველსმყოფელი რომელი მამისაგან და ძისაგან გამოვალს”, ამის მიზეზი კი გახლდათ ის, რომ მამის და ძის თანაარსობას და თანასწორობას გაუსვამდა ხაზს, მაგრამ მოგვიანებით ბერძნებისათვის ეს ჩანამატი პრობლემატური აღმოჩნდა რადგან ჰიპოსტატური თვისებების არევა და სამების ჰარმონიის დარღვევას იწვევდა. ამაში ასევე უდიდეს როლს თამაშობდა ენის სხვადასხვაობა, როგორც ცნობილია ყველა დოგმატური სწავლება სწორედ წმინდა წერილზეა დაყდრნობილი, შესაბამისად ბერძნებისთვის სხვანაერად აღქმადი იყო ორიგინალი ტექსტის კითხვა, ვიდრე ლათინებისთვის ორიგინალის თარგმანის კითხვა.
11 Φειδάς Β., “Εκκλησιαστική Ιστορία Β’”, Αθήνα 1994, გვ. 625 - 626.
12 Φειδάς Β., “Μεθοδολογικά προβλήματα της Συνόδου Φερρέρας - Φλωρεντίας”, Αθήνα 1990, გვ. 24.
Comments